Το λευκαρίτικο κέντημα αποτελεί το χαρακτηριστικότερο είδος κεντητικής τέχνης της Κύπρου. Ανήκει στην κατηγορία των λευκών κυπριακών κεντημάτων. Αποτελεί νεότερο είδος αφού είναι η εξέλιξη, η προέκταση των «ασπροπλουμιών» της Κύπρου. Οι κύριες βελονιές με τις οποίες δημιουργούσαν τα «ασπροπλούμια» μεταφέρονται στο νεότερο αυτό κέντημα. Νέες βελονιές και μοτίβα δημιουργούνται ανάλογα με την δεξιοτεχνία και τη φαντασία της κάθε κεντήτριας.Τα είδη αυτά, ποιοτικά έφθασαν σε πολύ ψηλά επίπεδα με την ευγενή άμιλλα και το θεσμό της προίκας. Κάθε κορίτσι ετοίμαζε μεγάλη συλλογή για την έκθεση και το στολισμό του σπιτιού την ημέρα του γάμου. ΄Ετσι πολλά από τα στοιχεία αυτά, μέσα από το χρόνο, μεταφέρονται, βελτιώνονται και τελειοποιούνται από μητέρα σε κόρη. Πολλές γυναίκες εξασκούσαν το κέντημα σαν βιοποριστικό επάγγελμα. Οι γυναίκες κεντήτρες «οι πλουμάρισσες» στα Λεύκαρα, οργάνωναν την παραγωγή τους και κεντούσαν στο σπίτι. Παράλληλα, οι άντρες Λευκαρίτες, «οι κεντητάριδες», ήταν έμποροι και ταξίδευαν σε πολλά μέρη του κόσμου στην Ευρώπη και τις Σκανδιναβικές χώρες. Η φήμη τους ήταν τόσο μεγάλη που σύμφωνα με την παράδοση κατά τον 15ο αιώνα ο Leonardo Da Vinci επισκέφθηκε την Κύπρο και πήρε μαζί του στην Ιταλία κέντημα από τα Λεύκαρα το οποίο βρίσκεται στον Καθεδρικό Ναό Ντουόμο στο Μιλάνο.
Το μεγαλύτερο κέντρο παραγωγής ήταν τα Πάνω και Κάτω Λεύκαρα. Σήμερα τα κεντήματα αυτά κατασκευάχονται σε ολόκληρη την Κύπρο, ειδικά όμως στα χωριά Κάτω Δρυς, Βάβλα, Βαβατσινιά, Ορά, Χοιροκοιτία, Σκαρίνου, Δάλι και Αθηαίνου.
Τα πρώτα λευκαρίτικα κεντήματα κατασκευάστηκαν χρησιμοποιώντας το άσπρο βαμβακερό ντόπιο χειροποίητο υφαντό της Κύπρου. Είναι συνδυασμός ανεβατών και κοπτών κεντημάτων. Οι «ταγιάδες», τα μεγάλα κοπτά κεντήματα, αποτελούν τη χαρακτηριστικότερη προσθήκη διακόσμησης σε σχέδια δαντέλας βενίς, σε «πιττωτά», γυρουλωτά, λιμινωτά σχέδια. Το όνομα τους προέρχεται από το ιταλικό «punto tajliato», είδος κοπτού που γινόταν στην Ιταλία κατά τον 16ο αιώνα. Σήμερα σε πρόσφατη μελέτη που γίνεται από την Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας για την κατοχύρωση του Λευκαρίτικου Κεντήματος, τα μοτίβα, που είναι δυνατό να συνδυαστούν για να δημιουργήσουν το λευκαρίτικο κέντημα, είναι πέραν των 650 σχεδίων.
Αργότερα χρησιμοποιούσαν το χειροποίητο λινό σε φυσικό χρώμα που ύφαιναν στην περιοχή της Ζώδιας. Το κεντούσαν με λινή κλωστή. Σήμερα χρησιμοποιείται εισαγόμενο λινό σε φυσικό χρώμα. Οι βελονιές που χρησιμοποιούσαν ήταν η «φαττή» (ψαθωτή), η τυλιχτή ή άλλως «στρούχνη», η ανεβατή, η ρίζα και το γαζί. «Οι ποταμοί» αποτελούν το χαρακτηριστικότερο είδος διακόσμησης στο λευκαρίτικο κέντημα. Γίνονται με την αφαίρεση και το κόψιμο των κλωστών δημιουργώντας τριγωνικά ζικ-ζακ, τις «καμάρες». Τις διακοσμούσαν με ανεβατά και κοπτά σχέδια. Το κεντρικό σχέδιο της καμάρας ήταν κυρίως κοπτό. Το γέμιζαν με την τεχνική της δαντέλας απ΄ ευθείας στο ύφασμα. Με την ένωση δύο καμάρων δημιουργούσαν άλλα πολύπλοκα σχέδια, τα «μήλα». Ανάλογα με το κεντρικό τους διάκοσμο έπαιρναν και την ανάλογη ονομασία. Άλλα σχέδια ήταν το ταγιαδωτό, το ξωλούρι, τα καρούλια, τα φοινικωτά και το μηλούδι μακουκούδι σε διάφορους συνδυασμούς. ΄Ολα τα σχέδια οριοθετούνται με τα ξεφτιστά σχέδια, τα γαζιά και το παραγάζι. Τα τελειώματα τους γίνονται με διάφορα είδη δαντέλας όπως τη τσίμπη, το κλόσι, το τσιμπόκλοσο και το κλόσι των κοκάλων. Το αρχαιότερο και το πιο ενδιαφέρον είναι το κλόσι των κοκάλων. Μεταλλάσσοντας τις κλωστές που είχαν σαν βαρίδι τα κοκαλάκια, έπλεκαν τις κλωστές σε διάφορους συνδυασμούς και το τέλειωναν με κρόσια «τους φλόκκους».
|